کد مطلب:276937 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:129
قبه حمراء چیست؟
در اینجا لازم است پیش از آنكه درباره ی «قبه ی حمرا» و یا قبه ی خاكی رنگ- كه در متن عربی خطبه ی مذكور آمده است- سخنی بگوئیم، نخست نظریه یكی از دانشمندان را كه در این راه باره ابراز داشته است بازگو نمائیم و سپس به تحقیق و بررسی جمله ی مزبور بپردازیم تا معلوم شود كه منظور امیرمؤمنان علیه السلام از بنا شدن «قبه ی خاكی رنگ در بیان سرخ» چه می باشد؟
مرحوم ناظم الاسلام كرمانی در كتاب «علائم الظهور» صفحه ی 127 كه در سال 1329 هجری به چاپ رسیده طی علائمی كه در آن كتاب تحت عنوان (قبه ی حمراء) آورده است چنین می نویسد:
یكی از علامات، بنا شدن قبه ی حمراء است، و ظاهرا مراد از حمراء قبه ی طلای هر یك از مشاهد مشرفه ائمه ی طاهرین علیهم السلام در عراق است در كتاب كفایه از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت كرده است كه آن حضرت بعد از ذكر جمله ای از علائم ظهور حضرت حجت - عجل الله تعالی فرجه- و آمدن پادشاهان بنی شیصبان، كه سلاطین و خلفاء عباسی باشند از بنای عالیه ای در بغداد خبر داد و فرمود: كه قبه ی خاكستری رنگ در بیابان بنا می شود سرخ رنگ، و در عقب آن (قائم به حق) در میان اقالیم، مانند ماه درخشنده در میان ستارگان (فروزان) نقاب غیبت را از روی خود برمی دارد.
و احتمال قریب دارد كه مراد به این قبه، همان قبه ی مباركه ی (عسكریین) كه در بیابان واقع شده است باشد، زیرا كه (سر من رأی) یعنی: سامراء، اطراف آن تا چند فرسخی آن بیابان و خالی از آبادی است، و سابقا، این قبه ی عسكریین از كاشی بود، و مانند خاك و خاكستر بی رنگ بنظر می آمد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار، آن قبه كاشی را طلا-كاری- كردند.
مؤلف گوید: گرچه احتمالی كه ناظم الاسلام كرمانی در مورد (قبه ی حمراء) داده است احتمال خوبی است ولی این احتمال از چند جهت مردود، و قابل اشكال است، زیرا:
اولا: مشكلی كه بر سر راه این احتمال وجود دارد این است كه: الفاظ و عبارات خطبه ی لؤلؤه ی حضرت امیر علیه السلام در كتابهایی كه نقل شده است بصورت مختلفی نقل گردیده و از آن معانی متفاوتی به دست می آید.
[ صفحه 281]
و ثانیا: اصل خطبه كه در كتاب (كفایه) آمده است به قدری نسخه بدل دارد كه برای یك انسان متتبع و پژوهشگر بسیار مشكل است كه بتواند صحیح آن را از ناصحیح و درست را از نادرست تشخیص دهد.
از باب مثال: در كتاب كفایةالاثر در عبارت متن عربی خطبه ی آن چنین نوشته شده است (و تعمل القبة الغبراء ذات الغلات الحمراء) و در پاورقی آن بجای (غلاة) كلمه ی (فلات) آورده است.
در «بحارالانوار» ج 36 ص 354 و هم چنین جلد 52 ص 268 كه مرحوم مجلسی - علیه الرحمه - آن را از همان كتاب (كفایه) نقل نموده عبارت عربی خطبه را اینگونه آورده است: (و تعمل القبة الغبراء ذات الفلات الحمراء). و در مقابل، مرحوم سید بن طاووس در كتاب «الملاحم و الفتن» آنگونه كه ملاحظه نمودید «و ثمة [و تمت] الفتنة الغبراء و القلادة الحمراء» نوشته شده است كه معنای این عبارت، با عبارت كتاب كفایةالاثر و هم چنین عبارت بحارالانوار كاملا متفاوت است.
ولی در عین حال: اگر بخواهیم لااقل یكی از دو عبارت خطبه را كه در بحار و كفایه و الملاحم و الفتن سید بن طاووس آمده است بپذیریم، و جز این هم چاره ای نیست كه حداقل باید یكی از آن دو عبارت را پذیرفت باز هم این دو عبارت كاملا با هم تفاوت دارد.
زیرا: بگفته ی صاحب كتاب «مهدی منتظر» اگر عبارت اول صحیح باشد، مراد (از قبه ی غبراء) قبه ای است كه باید در بغداد باشد نه در سامراء، و در این صورت بنا بگفته ی نویسنده ی كتاب «مهدی منتظر» این قبه در چند سال پیش در بغداد ساخته شد، و آن مقبره ی فیصل اول پادشاه عراق است كه آنرا در زمین سرخ رنگی ساختند و رنگش خاكی و خاكستری است. [1] .
و اگر عبارت دوم، یعنی: عبارت سید بن طاووس درست باشد، پس آن اشاره به فتنه ی آخر و جنگ جهانی است.
بنابراین بسیار بعید بنظر می رسد كه احتمال ناظم الاسلام كرمانی درست باشد،
[ صفحه 282]
زیرا با صرف نظر از مطالب یاد شده، بطوری كه از سیاق عبارت خطبه پیداست و بر اشخاص محقق و متتبع نیز مخفی نیست امیرالمؤمنین علیه السلام در اواخر خطبه به ذكر علائم نزدیك بظهور پرداخته است نه علامات عامه، و روی این حساب به نظر نگارنده همان عبارت مرحوم سید بن طاووس علیه الرحمه، كه نوشته است «و ثمة الفتنة الغبراء» یعنی: پس از آن فتنه ی تیره و غبارآلود كه كنایه از جنگ و آشوب و فتنه جهانگیر است، از همه ی عبارتهای دیگر بهتر و صحیحتر است.نهایت چیزی كه ممكن است گفته شود این است كه: مرحوم مجلسی علیه الرحمه، عبارت خطبه را «و تعمل القبة الغبراء» نوشته اند جوابش این است كه:
مرحوم علامه مجلسی (رضوان الله علیه) هدفش از ذكر خطبه تنها بخاطر ذكر علامات و محفوظ ماندن آن بوده است و لذا با اینكه عادت ایشان این بوده است كه معمولا بعد از نقل هر حدیث و یا روایت به توضیح و تشریح آن می پرداخته اند، در عین حال در مورد قبه ی غبراء و بیابان سرخ هیچگونه اظهار نظری نفرموده و پیرامون آن هیچ توضیحی نداده اند.
از اینجا فهمیده می شود كه نظر آن مرحوم در مورد این جمله این بوده است كه این مطلب، بعدها محقق می شود، و از اینرو چیزی نفرموده اند.
مرحوم ناظم الاسلام كرمانی در كتاب «علائم الظهور» صفحه ی 127 كه در سال 1329 هجری به چاپ رسیده طی علائمی كه در آن كتاب تحت عنوان (قبه ی حمراء) آورده است چنین می نویسد:
یكی از علامات، بنا شدن قبه ی حمراء است، و ظاهرا مراد از حمراء قبه ی طلای هر یك از مشاهد مشرفه ائمه ی طاهرین علیهم السلام در عراق است در كتاب كفایه از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت كرده است كه آن حضرت بعد از ذكر جمله ای از علائم ظهور حضرت حجت - عجل الله تعالی فرجه- و آمدن پادشاهان بنی شیصبان، كه سلاطین و خلفاء عباسی باشند از بنای عالیه ای در بغداد خبر داد و فرمود: كه قبه ی خاكستری رنگ در بیابان بنا می شود سرخ رنگ، و در عقب آن (قائم به حق) در میان اقالیم، مانند ماه درخشنده در میان ستارگان (فروزان) نقاب غیبت را از روی خود برمی دارد.
و احتمال قریب دارد كه مراد به این قبه، همان قبه ی مباركه ی (عسكریین) كه در بیابان واقع شده است باشد، زیرا كه (سر من رأی) یعنی: سامراء، اطراف آن تا چند فرسخی آن بیابان و خالی از آبادی است، و سابقا، این قبه ی عسكریین از كاشی بود، و مانند خاك و خاكستر بی رنگ بنظر می آمد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار، آن قبه كاشی را طلا-كاری- كردند.
مؤلف گوید: گرچه احتمالی كه ناظم الاسلام كرمانی در مورد (قبه ی حمراء) داده است احتمال خوبی است ولی این احتمال از چند جهت مردود، و قابل اشكال است، زیرا:
اولا: مشكلی كه بر سر راه این احتمال وجود دارد این است كه: الفاظ و عبارات خطبه ی لؤلؤه ی حضرت امیر علیه السلام در كتابهایی كه نقل شده است بصورت مختلفی نقل گردیده و از آن معانی متفاوتی به دست می آید.
[ صفحه 281]
و ثانیا: اصل خطبه كه در كتاب (كفایه) آمده است به قدری نسخه بدل دارد كه برای یك انسان متتبع و پژوهشگر بسیار مشكل است كه بتواند صحیح آن را از ناصحیح و درست را از نادرست تشخیص دهد.
از باب مثال: در كتاب كفایةالاثر در عبارت متن عربی خطبه ی آن چنین نوشته شده است (و تعمل القبة الغبراء ذات الغلات الحمراء) و در پاورقی آن بجای (غلاة) كلمه ی (فلات) آورده است.
در «بحارالانوار» ج 36 ص 354 و هم چنین جلد 52 ص 268 كه مرحوم مجلسی - علیه الرحمه - آن را از همان كتاب (كفایه) نقل نموده عبارت عربی خطبه را اینگونه آورده است: (و تعمل القبة الغبراء ذات الفلات الحمراء). و در مقابل، مرحوم سید بن طاووس در كتاب «الملاحم و الفتن» آنگونه كه ملاحظه نمودید «و ثمة [و تمت] الفتنة الغبراء و القلادة الحمراء» نوشته شده است كه معنای این عبارت، با عبارت كتاب كفایةالاثر و هم چنین عبارت بحارالانوار كاملا متفاوت است.
ولی در عین حال: اگر بخواهیم لااقل یكی از دو عبارت خطبه را كه در بحار و كفایه و الملاحم و الفتن سید بن طاووس آمده است بپذیریم، و جز این هم چاره ای نیست كه حداقل باید یكی از آن دو عبارت را پذیرفت باز هم این دو عبارت كاملا با هم تفاوت دارد.
زیرا: بگفته ی صاحب كتاب «مهدی منتظر» اگر عبارت اول صحیح باشد، مراد (از قبه ی غبراء) قبه ای است كه باید در بغداد باشد نه در سامراء، و در این صورت بنا بگفته ی نویسنده ی كتاب «مهدی منتظر» این قبه در چند سال پیش در بغداد ساخته شد، و آن مقبره ی فیصل اول پادشاه عراق است كه آنرا در زمین سرخ رنگی ساختند و رنگش خاكی و خاكستری است. [1] .
و اگر عبارت دوم، یعنی: عبارت سید بن طاووس درست باشد، پس آن اشاره به فتنه ی آخر و جنگ جهانی است.
بنابراین بسیار بعید بنظر می رسد كه احتمال ناظم الاسلام كرمانی درست باشد،
[ صفحه 282]
زیرا با صرف نظر از مطالب یاد شده، بطوری كه از سیاق عبارت خطبه پیداست و بر اشخاص محقق و متتبع نیز مخفی نیست امیرالمؤمنین علیه السلام در اواخر خطبه به ذكر علائم نزدیك بظهور پرداخته است نه علامات عامه، و روی این حساب به نظر نگارنده همان عبارت مرحوم سید بن طاووس علیه الرحمه، كه نوشته است «و ثمة الفتنة الغبراء» یعنی: پس از آن فتنه ی تیره و غبارآلود كه كنایه از جنگ و آشوب و فتنه جهانگیر است، از همه ی عبارتهای دیگر بهتر و صحیحتر است.نهایت چیزی كه ممكن است گفته شود این است كه: مرحوم مجلسی علیه الرحمه، عبارت خطبه را «و تعمل القبة الغبراء» نوشته اند جوابش این است كه:
مرحوم علامه مجلسی (رضوان الله علیه) هدفش از ذكر خطبه تنها بخاطر ذكر علامات و محفوظ ماندن آن بوده است و لذا با اینكه عادت ایشان این بوده است كه معمولا بعد از نقل هر حدیث و یا روایت به توضیح و تشریح آن می پرداخته اند، در عین حال در مورد قبه ی غبراء و بیابان سرخ هیچگونه اظهار نظری نفرموده و پیرامون آن هیچ توضیحی نداده اند.
از اینجا فهمیده می شود كه نظر آن مرحوم در مورد این جمله این بوده است كه این مطلب، بعدها محقق می شود، و از اینرو چیزی نفرموده اند.
[1] مهدي منتظر ص 117.